ژرانیوم (شمعدانی عطری)

خصوصیات گیاه شناسی
شمعدانی عطری با نام علمی Pelargonium graveolens از خانواده Geraniaceaeمی باشد. گياهان اين تيره عموماً علفي و ندرتاً حالت چوبي بخود مي گيرند كه اين حالت چوبي شدن در قاعده ساقه ها قابل رؤيت مي باشد و بسيار ترد و شكننده مي باشد. گياهاني هستند كه در مناطق سردسير يك ساله و در مناطق گرمسير به صورت چند ساله نيز يافت مي شوند و از نظر شكل ظاهري نيز با يكديگر تفاوت نشان مي دهند. ساختمان برگ از يك دمبرگ اصلي و يك برگ در انتها تشكيل يافته است. دمبرگ ها و برگ ها متناوب و پوشيده از كرك مي باشد. لبه هاي برگ داراي بريدگي هايي بوده كه به برگ يك حالت پنج تایي مي دهد. مخصوصاً در جنس پلارگونيم در اثر مالش برگ ها بوي مليحي استشمام مي شود كه مربوط به اسانس آن می باشد. ساقه از محل قاعده داراي انشعابات زيادي مي باشد. كه ارتفاع گياه را تعيين مي كند كه به ۹۰ – ۷۰ سانتی متر می رسد. گل ها، نر و ماده منظم، شامل پنج كاسبرگ آزاد يا متصل بهم در قاعده و پنج گلبرگ مي باشد. مادگي از پنج برچه تشكيل مي يابد كه در هر يك ۱۰ – ۱ تخمك جاي دارد. تخمدان آنها پس از رسيدن به ميوه خشكي تبديل مي شود. گل ها به رنگ بنفش، قرمز و صورتي ظاهر مي شود. منشا این گیاه افریقای جنوبی بوده ولی امروزه در بسیاری از نواحی الجزیره، ماداگاسکار، اسپانیا و فرانسه پرورش می یابد. از قرن هفدهم این گونه کشت و کار می شد و در سالهای اخیر به دلیل عطر برگها و رنگهای دلفریب آن مشهور شده است. p. quercetorm انحصاری کردستان ایران و عراق می باشد.
شرایط کشت
شمعدانی عطری گياهي است طالب آب و هواي گرم همراه با آب فراوان كه در ارتفاعات ۱۲۰۰ – ۴۰۰ متری كشت مي شود. در اين شرايط هوا نبايد مرطوب باشد چون باعث بيماري زنگ شده و باعث ريزش برگ ها مي شود كه خود مستقيماً در ميزان اسانس تأثير مي گذارد، همچنين هواي خيلي خشك همراه با بادهاي گرم باعث كاهش ميزان اسانس مي شود. در مناطقي كه شرايط آب و هوايي گرم داشته و متوسط درجه حرارت در زمستان به ۸ – ۵ درجه سانتي گراد بالاي صفر مي رسد و در زمستان يخبندان وجود ندارد، پلارگونيوم به صورت چند ساله كشت مي شوند و يك نوبت كشت براي ۶ – ۵ سال كافي بوده و بعد از سال ششم به علت كاهش ميزان اسانس بايد تجديد كشت شوند. در مناطق گرمسير كه گياه به صورت چند ساله كشت مي شود در اثر گرماي شديد برگ ها به طرف پايين افتاده و ميزان اسانس كاهش پيدا مي كند، اما خود گياه نسبت به شرايط مقاوم است. به علت حساسيت گياه پلارگونيم به درجه حرارت هاي پايين كمتر از ۲ درجه سانتي گراد كه باعث از بين رفتن گياه مي شوند در مناطق معتدل و سردسير به صورت گياه يك ساله كشت مي شود. در مناطقي كه زمستان هاي ملايم دارد مي توان با پوششي از كود پوسيده و خاك برگ پس از آخرين برداشت ريشه ها را براي سال بعد محافظت نمود. به طور كلي شمعداني نسبت به نوع خاك حساسيت نشان مي دهد. كشت آن در خاك هاي لومي با زهكشي مناسب ایده آل مي باشد. اگر خاك حاصلخيز مملو از مواد آلي و هوموس باشد از خود عكس العمل مثبت نشان مي دهد. شمعدانی عطری در خاكي با خلل و فرج كه رطوبت در فصل زمستان و در فصل بارندگي در خود نگه ندارد رشد مي كند. خاك هاي رسي كه باعث ماندن آب در زمين می شوند باعث پوسيدگي ريشه شده و عدم زهكشي آب و ماندن آن در خاك باعث يخبندان شده و ريشه ها صدمه مي بينند. خاك هاي رسي و آهكي باعث كاهش ميزان اسانس مي شوند. خاك هاي ماسه و سبك با مواد غذايي فراوان، بيشترين نتيجه را مي دهد. ميزان اسانس در اثر خشكي خاك كاهش مي بايد اما كيفيت اسانس نسبت به گياهاني كه مرتبا آبياري مي شوند بهتر است. خاك هاي سبك ميزان اسانس بيشتري نسبت به خاكهاي سنگين (رسي) دارند. pH خاک بین ۸ -۷ برای این گیاه مناسب می باشد.
شکل 41) کشت شمعدانی عطری
با توجه به نكاتي كه در قسمت شرايط خاك گفته شد زمين كشت را انتخاب كرده زمين بايد آفتاب گير و به دور از سايه درختان و احيانا ساختمان باشد. شمعداني به نور مستقيم آفتاب نياز فراوان دارد و در شرايط نور كافي ميزان اسانس افزايش مي يابد. همچنين آب تحت الارضي نبايد بالا باشد چون باعث پوسيدگي ريشه مي شود. در صورت فقر غذايي زمين بايد مواد غذايي لازم شامل كود دامي و كودهاي شيميايي فسفاته و پتاسه را به خاك اضافه نموده و عمليات شخم در پاييز انجام گرفته تا دوباره به محض مساعد شدن شرايط آب و هوايي زمين جهت كشت آماده باشد. عمق شخم ۳۰ – ۲۵ بوده و پس از آن جهت خرد كردن كلوخه ها و از بين بردن بقاياي علف هاي هرز و مخلوط نمودن كود با خاك يك نوبت ديسك زده تا زمين كاملا آماده شود. شمعدانی عطری از نظر احتياج به آب فوق العاده حساس مي باشد. اگر آبياري صحيح صورت گيرد سريعاً توسعه مي يابد و در مناطق گرمسير در يكسال مي توان دو نوبت برداشت نمود. آبياري يكي از فاكتورهاي مهم در كشت شمعدانی عطری مي باشد. بدون آب ممكن است در اثر آب و هواي خشك گياه از بين برود. شرايط كشاورزي به طور عمومي تاثير قابل توجهي بر روي كيفيت اسانس دارد. در صورتيكه شرايط خشكي ايجاد شده و ادامه داشته باشد رشد گياه به تأخير مي افتد. فاصله آبياري قبل از خشك شدن سطح خاك بمدت ۳ روز مي باشد. مقدار آب و مراحل آبياري در كشت بستگي به خشكي محيط و جنس زمين دارد. موقع آبياري را از روي علائم ظاهري بوته ها و تغيير رنگ شاخ و برگ به رنگ سبز تيره مي توان تشخيص داد. در كشت تحت سيستم آبياري قطره اي كه در دو طرف، خطوط لوله فرعي به فاصله ۵۰ سانتی متر از یکدیگر و فاصله بوته ها ۴۰ – ۳۰ سانتی متر و ارتفاع گیاه حدود ۶۰ – ۴۰ سانتی متر رسیده بود، میزان اسانس آن ۱۴/۰ درصد بوده است. آبياري ميتواند به طرق مختلف انجام گيرد. مانند آبياري فاروئي يا شياري كه در اين صورت بوته ها در قسمت روي پشته ها قرار گرفته و بدون اينكه آب مستقيماً با ساقه ها در تماس باشد آبياري مي شود و بخاطر اينكه شمعدانی عطری به بوته ميري حساس مي باشد روش مناسبي است. زيرا اسپورهاي قارچها و نماتد در اثر شناور شدن در آب خود را به گياه مي رسانند و باعث آلودگي گياه مي شوند. روش آبياري قطره اي داراي محاسني چون عملكرد مناسب و صرفه جويي در مصرف آب و كنترل علف ها مي باشد.
آفات و بیماری ها
تعدادي از بيماري هاي گياهي بر روي تيره شمعداني فعاليت مي كنند. عوامل مهم بيماري زا در شمعداني قارچ ها، باكتري ها و نماتدها مي باشند. در كنترل عوامل بيماريزا، استفاده از روش هاي شيميايي، اجراي تناوب زراعي، رعايت نكات صحيح بهداشتي زراعي، تأمين حاصلخيزي خاك، شرايط آبياري مطلوب، از بين بردن بوته هاي آلوده و باقيمانده گياهان و كنترل علفهاي هرز مؤثر ميباشد. قارچ هاي مختلفي نظير پيتيوم، فوزاریوم، فیتوفترا سبب پوسیدگی ريشه و گاهاً بوته ها مي شوند. اين قارچها اكثراً خاكزي بوده و از طريق هوا نيز قابل انتشار مي باشند. تناوبهاي زراعي مناسب، بيشتر كردن فاصله آبياري جهت كاهش رطوبت و سيستم آبياري مطلوب جهت جلوگيري از تماس مستقيم آب با گياه از راههاي مبارزه با آن ميباشد و در صورت مشاهده آلودگي حذف بوته هاي آلوده راه مؤثري مي باشد. از جمله عوامل پوسيدگي ريشه مي توان به نماتد اشاره نمود كه باعث پوسيدگي ريشه مي شود و بوته هاي آلوده حالت سبز خشك به خود مي گيرند و ريشه ها حالت قهوه ای و مغز ساقه ها نيز حالت قهوه اي به خود مي گيرد.
شکل 42) وجود آفت در زیر برگ شمعدانی
از جمله بيماري هاي ديگر كه رطوبت زياد باعث بوجود آمدن آن مي شود مي توان به زنگ اشاره نمود. اين بيماري بيشتر در خزانه كه تراكم بيشتر و در گلخانه ها كه رطوبت زياد مي باشد قابل مشاهده است. زيرا قارچ ها كاملاً رطوبت پسند بوده و تحت شرايط مرطوب خساراتي را بوجود مي آورند. علائم بيماري به صورت جوش هايي با نقاط قرمز كوچك كه بعداً قهو ه اي تيره مي شوند روي برگ ها ظاهر مي شوند. برگ هاي مبتلا زرد و سپس قهوه اي و خشك شده و در صورت ادامه آلودگي ريزش مي كنند. كاهش رطوبت با تهويه مناسب در گلخانه ها، رعايت فواصل آبياري و كاهش تراكم بوته ها در جلوگيري از بروز اين بيماري مؤثر مي باشد.
شکل 43) بیماری زنگ شمعدانی
ترکیبات شیمیایی
اسانس شمعدانی عطری به دو شکل روغنی و محلول در آب وجود دارد. در اسانس گیری از این گیاهان نوعی اسانس با رایحه دل پذیر به نام ژرانیوم روزا به وجود می آید. قسمت اعظم اسانس شمعدانی عطری را ژرانیول تشکیل میدهد که همراه با بتا سیترونلول است، به علاوه دارای ترپینئول، بورنئول، لینالول آلک ها می باشد. اسانس آن كمي شبيه اسانس گل رز مي باشد و داراي رنگ سبز روشن است. اين اسانس خصوصاً موقعي ارزشمند است كه محتوي مقادير بيشتري سيترونلال باشد. با رفع دي متيل سولفايد از اسانس ژرانيوم بوسيله ماندن و كهنه شدن يا بوسيله خروج هوا بوي اسانس عموماً بهتر مي شود.
شکل 44) ژرانیول، ترکیب اصلی اسانس شمعدانی عطری
خواص درمانی و کاربرد
شمعدانی خاصیت آرام بخشی و ضدافسردگی و ضد تب دارد و همچنین خاصیت گندزدایی و ضد عفونی کنندگی و کم شدن تورم و مهار خونریزی را نیز دارد. تمامی اندام های این گیاه، خاصیت درهم کشندگی یا قابض را دارند و از آن در برای معالجه دردهای قبل از شروع قاعدگی و مشکلات یائسگی، حالت تهوع و اضطراب، ورم لوزه ها و ناتوانی گردش خون استفاده می کنند. در استفاده خارجی برای معالجه جوش ها و آکنه، بواسیر، اگزما، سوختگی ها، کچلی و شپش کاربرد دارد. از برگ های تازه آن در طول سال می توان استفاده کرد. از برگهای این گیاه اسانس (روغن فرار) تولید میشود که خاصیت عطر درمانی دارد که در تولید عطر و ساخت پودر دندان و پمادها و تولیدات آرایشی بهداشتی استفاده میشود. شمعدانی برای پوست های چرب مفید است. به همین خاطر بسیاری از شرکت های ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی از عصاره این گیاه برای ساخت تولیدات گوناگون مثل کرم ها و لوسیون ها استفاده میکنند. ژرانیوم (شمعدانی) از گروه گیاهان معطر، ضد درد، ضد اضطراب، ضد افسردگی، مسکن و آرام بخش ضد استرس است (Hamidpour et al., 2017).

نارنج

خصوصیات گیاه شناسی
نارنج با نام علمی Citrus aurantium درختی است به ارتفاع ۶-۴ متر، همیشه سبز، بدون کرک، دارای تیغ‌های بلند از خانواده Rutaceae با ساقه‌ای دارای پوست تقریباً صاف متمایل به خاکستری؛ ‌برگ‌های پایا، متناوب و تخم مرغی به درازای ۱۰-۵/۷ سانتیمتر با انتهای نوکدار، کناره‌های دالبری،‌ به رنگ سبز تیره و براق با دمبرگ بالدار؛ گلهای منفرد و یا مجتمع به شکل گروهی، سفیدرنگ، درشت‌تر از گل پرتقال با تعداد پرچم‌ها ۲۰ یا بیشتر؛ میوه و تخمدان کروی یا تخم‌مرغی به قطر ۸-۷ سانتیمتر با ‌دو قطب فرورفته، سطح پوست میوه ناصاف و دارای برجستگی‌های کوچک به رنگ زرد نارنجی و گوشت ترش و نسبتاً تلخ. میوه نوعی «سته» به قطر تا ۱۰ سانتی‌متر با پوست ضخیم و نارنجی‌رنگ است. پوست میوه، تلخ‌مزه ولی آب درون آن، ترش است. قسمت مورد استفاده نارنج، گل، پوست میوه و آب نارنج می‌باشد که همگی دارای خواص دارویی هستند. خلال بهار نارنج شامل پوست بیرون خشکیده میوه رسیده سیتروس اورانتیوم جدا شده از لایه گوشتی سفید می‌باشد. گل‌های بهار نارنج به صورت منفرد و یا چندتایی در طول محور شاخه‌ها قرار گرفته‌اند. این گل‌ها، معطّر، ترد و شکننده هستند و واجد کاسه‌ای با ۵ لوب و جامی سفیدرنگ متشکل از ۵ گلبرگ می‌باشند. گلبرگ‌های ضخیم آن، زبانه‌ای‌شکل، به رنگ سفید متمایل به زرد است که بر روی آنها حفره‌های ترشحی اسانس را به روشنی می‌توان مشاهده‌ نمود. گل‌های نارنج به نام بهار نارنج در ایران مشهور است که قسمت مهم مورد استفاده آن می‌باشد. در اواسط بهار گل‌های نارنج شکفته می‌شوند و سریعاً ریزان می‌باشند. این گیاه بومی مناطق استوایی آسیا از جمله هند و چین است و در مناطق گرم و نیمه‌گرم به خوبی رشد می‌کند. در اسپانیا، جنوب آمریکا، کالیفرنیا، ‌برزیل، ایتالیا، ‌اسرائیل و همچنین در نقاطی از ایران از جمله استان‌های گیلان، مازندران و فارس رویش دارد و امروزه به طور وسیع در دیگر مناطق مثل مدیترانه کشت می‌شود.
ترکیبات شیمیایی
ترکیبات شکوفه میوه نارنج:
اسانس محتوی لینالول ۳۴٪، لینالیل استات ۱۷-۶٪ ، لیمونن ۱۵٪، پینن، نرولیدل، ژرانیول، نرول، متیل آنترانیلات، ایندول، سیترال، فارنسول، و جاسمون می‌باشد.
ترکیبات پوست میوه :
روغن فرار حاصل از پوست میوه شامل لیمونن، نرول، ژرانیول، لینالول، لینالیل، نریل، ژرانیل و سیترونلیل استات و نیز متیل آنترانیلات است. فلاونوییدها از جمله ترکیبات تلخی مانند نئوهسپریدین، دی هیدروچالکون، نارینژین و ترکیبات لیپوفیلیک سینستین، نوبيلتين، تانگرتین و فوروکومارین ها می باشد.
خواص درمانی و کاربرد

فرآورده های حاصل از شکوفه و اسانس شکوفه این گیاه به عنوان عامل پیشگیری از دردهای عصبی، دردهای معده، نقرس و گلو درد استفاده می شود. همچنین به عنوان آرام بخش برای درمان تنش عصبی و بی خوابی به کار برده می شوند. در طب سنتی نیز از آن برای درمان برونشیت مزمن استفاده می گردد. در طب چینی از شکوفه نارنج و روغن فرار حاصل از آن برای درمان مواردی مانند درد اپی گاستر، استفراغ و بی اشتهایی استفاده می شود.

اسانس بهار ‌نارنج یکی از پرمصرف‌ترین روغن‌های گل در عطر‌سازی است. مانند همه روغن‌های ضروری، اسانس بهار ‌نارنج نیز تحریک‌کننده، حساس‌کننده و یک ماده حساسیت‌زا شناخته‌ شده است. به دلیل داشتن مقادیر بالاتری از ‌ترپن‌های معطر مانند لینالول، لیمونن، فارنسول، ژرانیول و سیترال این ترکیب با روغن مرکبات، انواع مختلف گل و بسیاری از اجزای مصنوعی موجود در بازار به خوبی ترکیب می‌شود.

اسانس بهار‌ نارنج یک عنصر کلاسیک در طراحی رایحه و یکی از رایج‌ترین آن‌ها در صنعت است. اسانس بهار‌ نارنج همچنین در طعم‌دهنده‌ها کاربرد محدودی دارد. بنا بر گزارش‌ها، روغن نرولی یکی از ترکیبات موجود در دستور العمل پنهانی مخلوط نوشابه Coca-Cola است.

پوست میوه این گیاه ضد اسپاسم ضعيف مجاری گوارشی بوده، موجب افزایش ترشح شیره معده می گردد. در طب سنتی از پوست میوه این گیاه در مواردی از قبیل بی اشتهایی و سوء هاضمه استفاده می شود.
در طب چینی پوست میوه این گیاه برای درمان سرفه، سرماخوردگی، بی اشتهایی و کاهش میزان تنبلی عضلانی منجر به پرولاپس مقعد و رحم به کار برده می شود. طبع پوست گیاه نارنج گرم و گوشت آن سرد و خشک است. مصرف گرد پوست نارنج با آب گرم دل پیچه را به صورت سریع درمان می کند. مصرف گوشت میوه نارنج به صورت ناشتا سببب تضعیف کبد و سست کردن معده در افراد سرد مزاج گردیده، لیکن در درمان التهاب معده، در افراد دارای مزاج گرم سودمند است (Suntar et al., 2018).

گل محمدی

خصوصیات گیاه شناسی

از نظر گیاه شناسی، گل محمدی با نام علمی Rosa damascena که یکی از گونه های گل سرخ می باشد، درختچه ای است پرپشت، دارای خارهای ریز، زیاد و فشرده، پهن، قالبی شکل و یکنواخت، گل های آن صورتی تا سرخ رنگ، پرپر و معطر می باشد. گل آذین آن از نوع دیهیم با 12 – 6 گل است. برگ ها مرکب، متناوب و دارای 7 -5 برگچه می باشند. دمبرگ ها با کرک های قهوه ای متمایل به قرمز پوشانده شده اند. رویه برگ ها سبز تیره و سطح زیرین آن ها سبز روشن می باشد. ساقه گل محمدی، خاردار با خارهای قالب مانندی است که اغلب مخلوط با کرک های غده ای است و میوه آن گلابی شکل می باشد. درحال حاضر، کشورهای تولیدکننده گل محمدی در دنیا عبارتند از: بلغارستان، ترکیه، ایران، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، فرانسه، انگلستان و ژاپن. گفتنی است که چهار کشور اول جزو پیشگامان تولید گل محمدی در جهان بوده‌اند. کشت گل محمدی در کشورمان بطور عمده در استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام می‌شود. این استان‌ها به ترتیب مقام‌های اول تا چهارم سطح زیرکشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.

شرایط کشت

از شاخص ترین صفاتی که در گل محمدی می توان ذکر کرد، بقاء و سازگاری این گیاه به خشکی است. گواه این مسئله گلستان های مختلف در مناطق کاشان، فارس و کرمان که در طول سال فقط 2 تا 3 بار و بعضا ً مناطقی که اصلا آبیاری انجام نمی شود، می باشد. به تجربه ثابت شده در مناطقی که بارندگی از 250 میلی متر بیشتر باشد، کشت دیم آن امکان پذیر است؛ گرچه به طور مسلم کاهش عملکرد اقتصادی در آن مشاهده می شود. این گیاه در هر ارتفاعی قابل كشت بوده و لیكن در مناطق با ارتفاعات بالاتر، گل ها دارای كیفیت اسانس بالاتری می باشند كه این امر ناشی از رفع نیاز سرمایی گیاه می باشد. شوری آب و خاک را تا 6 الی 7 دسی زیمنس بر متر تحمل می کند و در این شوری، گیاه رشد کرده و گلدهی دارد؛ اما قطعا عملكرد مطلوب و اقتصادی در شوری های كمتر مشاهده خواهد شد. لازم به ذکر است گل های گل محمدی به بادهای گرم و خشک حساس بوده و این امر در عملکرد و محصول دهی گیاه اثر منفی خواهد داشت.

شکل 34) گلستان گل محمدی
گلستان گل محمدی

یکی از روش های نوین تکثیر گل محمدی، روش کشت بافت می باشد. از مزایای کشت بافت می توان به تولید انبوه و سریع یک پایه مطلوب، عدم انتقال آلودگی و بیماری ها، سرعت رشد و استقرار بالای گل محمدی اشاره کرد که در کشت این گیاه در اراضی شیب دار این موارد اهمیت زیادی دارد.

شکل 35) کشت بافت گل محمدی
کشت بافت گل محمدی
نیاز آبی گل محمدی حدودا 4000 الی 6000 متر مكعب در سال در هر هكتار بسته به نوع بافت خاک و شرایط تبخیر و تعرق منطقه متفاوت می باشد. هرچند درختچه های گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند، شرایط نشان می دهد که آبیاری گلستان ها در زمان غنچه دهی و گل دهی در افزایش عملکرد و درصد اسانس آن بسیار مهم است. آبیاری عموما به صورت سطحی و غرقابی انجام می شود؛ ولی آزمایش ها نشان داده، آبیاری قطره ای ضمن 62 درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد 65 درصدی گل می شود. از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمین های نیمه سنگین و دارای بافت متوسط و حتی در کوهپایه های دارای سنگریزه زیاد و سنگلاخی موفق بوده است، ولی بهترین بافت خاک، خاک لومی حاصلخیز و عمیق می باشد. در مناطق کوهپایه ای که در آن ها امکان کشت بسیاری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه می تواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد. اختلاف درجه حرارت 4-3 درجه سانتی گراد بین شب و روز برای تشکیل جوانه ی گل بسیار مهم بوده و برای گل انگیزی خواب زمستانه ضروری است.درجه حرارت در حدود 20-15 درجه سانتی گراد برای غنچه دهی الزم است. درجه حرارت زیاد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گل ها و کاهش دوره گل دهی و کم شدن ترکیبات اسانس می شود. سایه اثر خوبی بر گل دهی ندارد. اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملکرد اسانس گل نسبت به گیاهانی که تحت شرایط سایه رشد می کنند، کاهش می یابد. با این حال، تجربه نشان داده که این گیاه در مناطق دشت که شدت نور خورشید بالا می باشد، مقاومت خوبی از خود نشان داده است. گلستان های موجود در ارتفاعات و شیب های شمالی در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید می کنند. گل محمدی را می توان در طیف وسیعی از نظر موقعیت ارتفاع کشت و تولید نمود. این درختچه از ارتفاع 850 تا 2300 متر از سطح دریا رشد خوبی داشته و به طور کلی هرچه ارتفاع بیشتر باشد، کیفیت گل و اسانس بالاتر خواهد بود. پس از آماده شدن زمین اقدام به کاشت نهال ها می کنند. در این زمینه توجه به موارد ذیل توصیه می شود: كشت می تواند در اواسط پاییز (بعد از خزان درختان) و یا در اواخر زمستان و قبل از بیدار شدن درختان صورت پذیرد. سربرداری پاجوش های كاشته شده از سطح خاك جهت ایجاد تعادل قسمت های هوایی و زمینی و ریشه دهی بهتر انجام شود. نقشه كاشت با توجه به میزان بارندگی، شیب زمین و وضعیت توپوگرافی تهیه شود. فاصله بین ردیف ها در كشت آبی معموال 2 تا 3 متر و فاصله نهال ها را 1 تا 2 متر در نظر می گیرند، ولی در كشت دیم فواصل با توجه به میزان بارندگی و شیب زمین انتخاب می گردد. حداقل حدود 3 × 2 و حداكثر 5 × 5 در نظر گرفته شود. عمق كاشت و ابعاد گودال ها با توجه به درجه حاصلخیزی خاك به طور متوسط 1×1×1 متر در نظر گرفته شود. چاله های كشت حداقل 6 ماه قبل از كشت ایجاد و توسط كودهای حیوانی آماده سازی شوند. در مناطق بكر و سراشیب ها، حداقل خاك ورزی در منطقه انجام شود. كشت محصول در خطوط عمود بر شیب ها و در خطوط همتراز صورت گیرد.
آفات و بیماری ها
مهمترین بیماری که گلستان ها به آن مبتلا می شوند، سفیدک بوده و بهترین زمان مبارزه با سفیدک در اواخر تابستان و اوایل پاییز می باشد. یکی از آفت های مهم گلستان ها، سوسک سرشاخه خوار رزاسه می باشد. حشره کامل این آفت سوسکی است با طول متوسط 30 میلی متر، به رنگ سیاه با پاهای بلند و شاخک هایی بلندتر از طول بدن. خسارت آفت مربوط به لاروهای آن است که از داخل شاخه های درختان و درختچه های مختلف از جمله گل محمدی تغذیه می کند. تغذیه لارو سبب خشک شدن شاخه ها و ضعف عمومی درختچه شده و به واسطه قطع آوندها، پژمردگی ناگهانی اندام های هوایی دیده می شود.
شکل 36) بیماری سفیدک سطحی گل محمدی
ترکیبات شیمیایی
اسانس گل محمدی از پیچیده ترین فرآورده های معطر است که در آن حدود 500 ترکیب وجود دارد و هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نگردیده است، به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل محمدی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که در غیر اینصورت بسیاری از ترکیبات ظریف و ارزشمند آن در معرض تخریب قرار می گیرند. عمده ترین ترکیبات اسانس گل محمدی شامل لیمونن (۴/۰-۸/۱۲%)، ۲-فنیل اتیل الکل (۱-۳/۱%)، سیترونلول (۲/۱۶-۸/۵۷%)، ژرانیول (۹/۰-۱/۱۴%)، متیل اوژنول (۵/۰-۵/۲%)، هپتادکان (۸/۰-۳%)، ۱- نونادکان (۱/۲-۵/۷%)، ۹-نونادکان (۹/۱۴-۲/۳۰%)، آیکوزان (۱-۳/۳%)، هنیکوزان (۸/۵-۶/۱۸%)، تریکوزان (۹/۰-۲/۵%) و پنتاکوزان (۳/۰-۱/۲%) هستند (شکل 37).
شکل 37) برخی از ترکیبات مهم Rosa damascene
خواص درمانی و کاربرد

این گیاه از قدیم در طب سنتی برای درمان دردهای روماتیسمی، ناراحتی های خونی و گلودرد استفاده می شده و همچنین برای درمان عارضه های یائسگی، بیماری ها و نارسائی های دستگاه تنفسی، زخم دهان، بی خوابی و افسردگی نیز بسیار مفید می باشد. گلبرگ های آن اثر ملین ملایم دارند و از این رو برای رفع یبوست کودکان، اشخاص مسن و بیماران در دوره نقاهت مصرف می شود. از دیگر خواص دارویی گلبرگ ها، ضد اضطراب، ضد اسپاسم، داروی مسکن، تقویت کلیه، تقویت خون، تنظیم قاعدگی و ضد التهاب است. از گلبرگ ها در تهیه سرکه داروئی به نام سرکه رز نیز استفاده می شود. گلبرگ های خشك آن دارای اثرات بالایی از خواص ضدباكتریایی بوده و طبق منابع جدید دارای اثرات ضدعفونی كننده قوی بر علیه 15 گونه باكتری می باشد و می توان به صورت نوشابه های گرم غنی از مواد آنتی اكسیدانت بصورت جداگانه و یا مخلوط با سایر مواد استفاده شود. همچنین میوه آن حاوی 5/0 تا 7/1 درصد اسید اسکوربیک می باشد.
مهمترین فرآورده های گل محمدی که از این گیاه بدست می آید، شامل: گلاب، اسانس، گلبرگ و غنچه خشک می باشد. گلاب از گذشته تاکنون به دلیل خواص غذایی و دارویی آن در مراسم مذهبی، تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرام بخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژه ای داشته است. برای بیماری های قلبی و تقویت اعصاب مفید است. ناراحتی گوارش از جمله معده درد را برطرف می کند. خاصیت آرام بخش دارد و افسردگی، خشم، ترس و اندوه را برطرف می کند. گردش ضعیف خون و ناراحتی های مربوط به قلب چون تپش قلب و فشار خون بالا را درمان می کند. تقویت کننده کبد و کیسه صفراست. ناراحتی تنفسی مانند، آسم سرفه و تب یونجه را برطرف می کند. خاصیت مرطوب کننده و آب رسانی به پوست دارد. مویرگ های آسیب دیده، التهاب های پوستی، قرمزی پوست، اگزما و تبخال را درمان می کند (Boskabady et al., 2011).

شکل 38 ) محصولات تهیه شده از گل محمدی